Iako su sva vlakna ugljeni hidrati, razlikujemo nekoliko vrsta. Jedan od primjera su beta glukani, bioaktivni biljni sastojci čiji se uticaj vezuje za crijeva, srce i imunološki sistem. Beta glukani su vrsta vlakana u zidovima ćelija nekih vrsta buđi, bakterija, gljivica, algi (poput morske trave), ali ih ima i u namirnicama kao što su ovas, ječam, pšenica, raž i pečurke. Beta glukani služe kao izvor energije i strukture ovih različitih biljnih vrsta. Većina beta glukana je rastvoriva u vodi, te najčešće fermentiraju (kao prebiotik) u digestivnom traktu. Beta glukani iz bakterija, gljivica i kvasca najčešće nisu rastvorlivi u vodi. Mnogo važnije, beta glukani su zasebna porodica vlakana, biološki aktivna, što je karakteristika koja igra ulogu u njihovim značajnim pozitivnim efektima na zdravlje.
POZITIVNI EFEKTI
Beta glukani mogu imati veoma značajan uticaj na opšte zdravlje, uključujući srce, imuni sistem, crijeva i nivo šećera u krvi.
1. Mogu poboljšati zdravlje srca Eksperti objašnjavaju da je poboljšanje zdravlja srca jedan od najpoznatijih pozitivnih efekata beta glukana. Studije su, nakon uzimanja beta glukana, identifikovale poboljšanja u ukupnom nivou LDL holesterola; ovi lipidi su među najznačajnijim faktorima rizika za bolesti srca. Američka agencija za hranu i lijekove (FDA) čak je na osnovu ovih studija odbacila tvrdnje da su namirnice koje su bogate beta glukanima štetne po srce. To odbacivanje FDA bazirano je na dozi beta glukana (3 grama ili više) iz integralnih žitarica u kontekstu ishrane siromašne zasićenim mastima i holesterolom. A kako ove analize nasumično kontrolisanih ispitivanja pokazuju, nauka je potvrdila sposobnost beta glukana (iz ovsa i ječma) da poboljša lipide ključne za zdravlje srca.
2. Mogu poboljšati imunitet Doktori beta glukane smatraju “jednom od najmoćnijih fitohemikalija koje poboljšavaju imunitet”. Istraživanja su pokazala da ovi bioaktivni polisaharidi mogu imati pozitivan efekat na imuni sistem, i to na nekoliko specifičnih načina. U opsežnom radu, objavljenom 2020. u časopisu Molecular Nutrition and Food Research, istraživači su ispitali uticaj specifične vrste beta glukana na imunitet (beta-1,3/1,6-glukani) iz pekarskog kvasca (Saccharomyces cerevisiae), u pretkliničkim istraživanjima na ljudima. Naučnici su demonstrirali da beta glukani imaju antioksidantne sposobnosti te da su potentni imunomodulatori: pomažu odbranu i jačanje funkcija ključnih imuno-ćelija, poput neutrofila i makrofaga. Ova esencijalna bijela krvna zrnca pomažu zaštiti imunog sistema od raznih prijetnji i infekcija. Beta glukani, takođe, balansiraju upalu, koja je kritičan dio odgovora imunog sistema našeg organizma. Beta glukani iz kvasca štite od uticaja infekcije, umanjuju simptome u predjelu gornjeg respiratornog trakta, poput prehlada i gripa.
3. Poboljšavaju zdravlje crijeva Zato što su određeni beta glukani rastvorliva vlakna, apsorbuju vodu kroz intestinalni trakt te gomilaju stolicu, čime pomažu redovno pražnjenje, umanjujući konstipaciju i dijareju. Beta glukani djeluju i kao prebiotici, hraneći dobre bakterije u crijevima te pomažući balans crijevnog mikrobioma. U kombinaciji sa inositolom i digestivnim enzimima, beta glukan se pokazao djelotvornim kod problema sa gasovima, nadimanjem i abdominalnim bolom kod osoba koje pate od sindroma iritabilnog crijeva, kao i kod upalnih bolesti crijeva, poput Kronove bolesti i ulceroznog kolitisa.
4. Unapređuju kontrolu šećera u krvi Poput ostalih rastvorljivih vlakana, beta glukani mogu pozitivno uticati na ključne metaboličke zdravstvene parametre: nivo šećera u krvi. Prikupljeni dokazi iz nasumičnih kontrolisanih kliničkih istraživanja kod oboljelih od dijabetesa demonstriraju mogućnost beta glukana da poboljšaju nivoe šećera u krvi, kao i glikemijsku kontrolu, koja se mjeri sa HbA1c. Bitno je napomenuti da su u ovim istraživanjima korištene značajne doze od 2 do 6 grama beta glukana tokom nekoliko nedjelja.
5. Produžavaju život Iako je većina istraživanja o beta glukanima i starenju sprovedena na životinjama, dugovječnost je još jedan potencijalna dobrobit vrijedna pomena. Dokazi su u ranoj, istraživačkoj fazi, ali studija objavljena 2020. u stručnom časopisu Rejuvenation Research sugeriše da beta glukani pomažu efekte anti-ageinga time što smanjuju oksidativni stres te pomažu borbu protiv infekcije. Naravno, uz značajnu ulogu koju beta glukani imaju u metaboličkim procesima i imunom sistemu kod ljudi, može se pretpostaviti da ovi značajni bioaktivni biljni sastojci mogu doprinijeti zdravom starenju. Dodatna istraživanja pomoći će u dokazivanju ove hipoteze.
6. Mogu se koristiti kao topikalni tretman kože Iako korist od beta glukana dolazi sa konzumiranjem, određeni pozitivni efekti mogu se postići njihovim nanošenjem na kožu. Potencijalni mehanizmi koji beta glukane čine odličnim kozmetičkim sredstvom uključuju antioksidanse, ovlaživače kože, kao i mehanizme u borbi protiv pojave bora. Postoji relativno mali broj istraživanja beta glukana kao topikalnih sredstava. Ali, neka laboratorijska istraživanja su pokazala da, kada se koriste kod akutnih i hroničnih rana, ova biljna vlakna ubrzavaju proces ozdravljenja kontrolišući upalu, te doprinoseći razvoju nove kože, borbi protiv bakterija i virusa, koji mogu dovesti do infekcije.
Najbolji izvori beta glukana Kako ćete biti sigurni da li ishranom unosite dovoljno beta glukana? Možete početi konzumiranjem namirnica bogatih vlaknima: ovas, ječam, integralne žitarice, pekarski kvasac, pečurke. Kako ne biste svaki dan jeli zdjelu ovsene kaše, ovas možete dodati smutijima, proteinskim šejkovima ili pečenim jelima, čime ćete povećati unos beta glukana. Ovseno brašno možete koristiti umjesto pšeničnog. Ječam je takođe bogat beta glukanima, pa u pripremi jela u obzir dolazi i ječmeno brašno, posebno jela sa pirinčem.
Nauka: Kako beta glukani pomažu?
Na koji način beta glukani djeluju, zavisi od pozitivnih efekata o kojima je riječ. Ukoliko se radi o imunitetu, beta glukani su antioksidansni imunomodulatori, koji pomažu da se istrenira naša imunološka odbrana te balansira odgovor na upalu. Za zdravlje crijeva i kardiometaboličke benefite (poput snižavanja holesterola i poboljšanja kontrole šećera u krvi), konzumiranjem ovsa i ječma biološki mehanizam ukorijenjen je u činjenici da se radi o rastvorlivim vlaknima. To znači da beta glukani crpe vodu iz crijeva i formiraju viskoznu supstancu poput gela, usporavajući tranzit hrane (i apsorpciju njihovih komponenti, poput glukoze i holesterola) kroz digestivni trakt. To je način na koji se reguliše nivo šećera u krvi, jer se šećer u krvi apsorbuje postepeno. Beta glukan čovjek ne može da svari, što znači da prolazi kroz digestivni trakt nesvaren i neapsorbovan. S obzirom da netaknut prolazi kroz crijeva, sa sobom može nositi višak lipida, poput holesterola.
Koji su potencijalni neželjeni efekti?
Postoji mnogo naučnih dokaza i budućih istraživanja u korist beta glukana. U porastu su istraživanja beta glukan koncentrata i ekstrakta, koji se uzimaju u vidu dopune ishrane, a smatra se da su blagotvorni po imuni sistem djece i odraslih. Beta glukani imaju visok nivo sigurnosti. U kliničkim istraživanjima beta glukana iz ovsa ili ječma nije bilo neželjenih pojava kod djece i odraslih. Isti zaključak važi i za beta glukan iz kvasca. Jedna potencijalna interakcija između lijeka i hrane vezana je za imunosupresante. Naime, beta glukani stimulišu imunitet te osoba koja koristi imunosupresante treba da se posavjetuje sa ljekarom u vezi značajno povećanog unosa beta glukana. Naravno, savjetovanje sa ljekarom se uvijek preporučuje kod drastičnih promjena životnog stila, posebno ukoliko uzimate ljekove.
