“Dan bez smijeha uzaludno je potrošen dan”, govorio je umjetnik koji je imao ogroman uticaj na transformisanje filmske umjetnosti, prvi glumac koji se pojavio na naslovnici Timesa, u julu 1925, kao i prvi koji je ostvario astronomsku zaradu, čak milion dolara, još daleke 1918. godine. Bez obzira na profesionalno suparništvo, Baster Kiton je u memoarima napisao da je Čaplin najveći komičar koji je ikada postojao i najveći režiser komedije.
Uspjesi i razočarenja, trijumf i duboka gorčina, obilježili su život Čarlsa Spensera Čaplina, rođenog u Londonu 16. aprila 1889. godine. Roditelji, Hana Harijet Hol i Čarls Čaplin stariji, bili su zabavljači u varijeteu, te je maleni Čarls odmalena pjevao. Otac, alkoholičar, napustio je porodicu prije nego je Čarls navršio tri godine, pa je Hana brinula o njemu i četiri godine starijem Sidniju, koje je naveče vodila sa sobom na nastupe. Tokom nastupa u pozorištu Kantina, u predgrađu Londona, čiju su publiku činili vojnici i problematične pijanice, jedne večeri su Hanu gađali raznim predmetima, povrijedili je i otjerali sa pozornice. Dok je plakala i svađala se sa menadžerom, petogodišnji Čarls popeo se na binu i zapjevao tada poznatu pjesmu Jack Jones. Nakon što je majka doživjela nervni slom i smještena u bolnicu, dječaci su najprije odvedeni u sirotište, a potom su zbog lošeg materijalnog stanja dvije godine proveli u školi za siročiće u Lambetu. Po izlasku iz škole živjeli su sa ocem i njegovom ljubavnicom, do očeve smrti 1901. godine, a povremeno sa majkom, kada bi joj se zdravstveno stanje poboljšalo. Braća su se u djetinjstvu držala zajedno i snalazila se na različite načine kako bi preživjeli, ne odričući se povremenih odlazaka u pozorište i dokazivanja na pozornici. Hana je zbog ponovnih mentalnih problema, izazvanih depresijom zbog neimaštine, smještena u kliniku u Krojdonu, na periferiji Londona, a zadnjih sedam godina života provela je Kaliforniji, u vili koju su joj djeca kupila, gdje je i umrla 1928. godine.
View this post on Instagram
NASTANAK SKITNICE Zahvaljujući očevim poznanstvima, Čarls je još kao devetogodišnjak postao član glumačke grupe Eight Lancashire Lads, da bi 1906. postao član cirkuske trupe Freda Karnoa, sa kojom je krenuo na američku turneju, naučivši da se izražava pantomimom. Glumačku družinu Karno su, pored ostalih, činili Čarlsov brat Sidni i Artur Stenli Džeferson, kasnije poznat kao Stan Laurel ili Stanlio. Po završetku turneje 1913. ostao je u Americi: filmski producent Mak Senet angažovao ga je u komediji Making a Living, što je bio njegov prvi filmski poduhvat. Potpisao je i prvi ugovor sa kućom Keystone, te je umjesto tri funte zarađivao 175 dolara sedmično. U Čaplinovom drugom filmu, Kid Auto Races at Venice, iz 1914, prvi put se pojavljuje lik Skitnice, o čemu je u autobiografiji napisao: “Nije mi se svidjela odjeća novinara iz prvog filma, ali nisam znao kako da se našminkam. Na putu do garderobe palo mi je na pamet da obučem vrećaste pantalone i obujem prevelike cipele, uzmem štap i polucilindar. Htio sam da sve bude u suprotnosti, široke hlače i uzak kaput, šeširić i velike cipele, ali kako nisam bio siguran želim li biti mlad ili star, dodao sam brčiće, pomislivši da će to da mi doda godine. Nisam imao ideju kakav bi lik trebao da bude, ali kada sam se obukao, šminka i odjeća su mi pomogle. S vremenom sam počeo da se osjećam kao da sam takav rođen.”
GENIJALNA KOMIČNOST Bježeći od moći i uticaja velikih filmskih distributera, Čaplin je osnovao kompaniju United Artists, sa Meri Pikford, D.V. Grifitom i Daglasom Ferbanksom. Postao je nezavisan i sve do početka pedesetih bio na čelu studija, a svi filmovi snimljeni pod imenom United Artists bili su dugometražni: Parižanka, Zlatna groznica, Cirkus. “Ušao sam u biznis zbog novca, a iz toga je izašla umjetnost. Ako su zbog toga ljudi razočarani, ne mogu im pomoći”, izjavio je. Legendarne filmove Svjetla velegrada i Moderna vremena snimio je nakon dolaska zvučnog filma, bili su nijemi, ali sa Čaplinovom muzikom i zvučnim efektima. Zvučni film postao je dominantan nakon pojave 1927, ali Čaplin nije htio odmah da ih snima jer je film smatrao prvenstveno pantomimičkom umjetnosti. U Holivudu je kasnije snimio zvučne filmove koji su ušli u istoriju kinematografije: Veliki diktator, Gospodin Verdoux i Svjetla pozornice. Veliki diktator iz 1940. prvi je zvučni Čaplinov film, kontroverzan spoj satire i tragikomedije, svojevrstan prkos protiv nacizma i Adolfa Hitlera, koji su kritičari opisali kao hrabar čin, jer je snimljen i objavljen u Americi, neposredno pred njen ulazak u Drugi svjetski rat. Veliki diktator postao je veoma tražen film, stekao je ogroman ugled, imao je pet nominacija za Oskara, a na sajtu Imdb.com uvršten je na listu 250 najboljih filmova svih vremena. “Veliki diktator je Čaplinovo najozbiljnije, najhumanije i najtragičnije ostvarenje. Iako nikada nije smatrao Hitlera smiješnim, upotrijebio je svoju genijalnu komičnost kao inspiraciju, a humor nikada nije neutralan”, napisao je kritičar Rodžer Ebert.
KOMUNISTA U NJUJORKU Čaplinovi politički stavovi u Americi su ocijenjeni komunističkim, smatralo se da su se njegovi filmovi iz tridesetih prekritički odnosili prema nacionalizmu i socijalnim pitanjima (zagovarao je prava radnika, isticao loše uslove života siromašnih, itd.), a oni iz četrdesetih kritikovani su zbog njegovih pogleda na kapitalizam. U više navrata je u govorima odbio da podrži američko učešće u ratu, a posebno je kritikovan kada je komunizam nazvao ljudskim napretkom, smatrajući kako bi po završetku rata mogao da se proširi na cijeli svijet. Nakon što je krajem pedesetih u Evropi snimio film Kralj u Njujorku, o svom političkom progonu, prestao je da daje političke izjave, rekavši da bi klovnovi i komičari trebali da se drže što dalje od politike. Čaplin je od 1914. do 1952. godine živio u Americi, ali je zadržao britansko državljanstvo. Zbog sumnji da je komunistički simpatizer, bio je optužen za “neameričke aktivnosti”, a Dž. Edgar Huver, direktor FBI-a, pokrenuo je istragu o Čaplinu tokom Drugog svjetskog rata, želeći da ga istjera iz zemlje. Kada je otišao u Englesku 1952, Huver je ubrzano isposlovao poništenje dozvole za povratak, te je Čaplin odselio u Švajcarsku. “Kako sam nakon Drugog svjetskog rata postao predmet laži i propagande moćnih grupa, koje dozvoljavaju da se liberali kazneno proganjaju, shvatio sam da ne mogu nastaviti da snimam u Americi i odričem se svog boravka.” U Ameriku je nakon toga otišao samo jednom, 1972. godine, da primi Oskara za životno djelo.
LJUBAVI I AVANTURE Osim političkih stavova i progona, Čaplinov ljubavni život takođe je izazivao veliku pažnju. Imao je mnogo ljubavnih veza i afera, četiri braka i jedanaestoro djece. Njegove supruge bile su i po 30 godina mlađe od njega, zbog čega je bio kritikovan u javnosti. Prva značajna veza bila je sa Ednom Purvens, partnerkom iz Mutual studija, a nakon nje uslijedio je brak sa glumicom Mildred Haris, koju je oženio kao šesnaestogodišnjakinju, vjerujući da nosi njegovo dijete. Kasnije mu je ipak rodila sina Normana Spensera Čaplina, koji je umro kao dijete, a brak se raspao jer je Mildred imala lezbejsku aferu – sa glumicom Alom Nazimovom. Sa poljskom glumicom Polom Negri, prema nekim izvorima, bio je samo zbog publiciteta, a veza je bila burna, sa čestim prekidima i javnim mirenjima. Njegova druga supruga bila je meksičko-američka glumica Lita Grej, koja je imala šesnaest kada se udala za tridesetpetogodišnjeg Čaplina 1924. Imali su dvoje djece, ali ubrzo su se razveli. Djeca dobivaju maćehu, glumicu Polet Godar, koja je sa Čaplinom snimila dva filma: Moderna vremena i Veliki diktator. Nakon osmogodišnje veze sa Polet, uslijedila je dramatična avantura sa Džoan Beri: kada je 1943. rodila dijete, tužila ga je zbog očinstva. Iako je dokazano da Čaplin nije otac Džoaninog djeteta, test krvi nije priznat kao dokaz i morao je da izdržava dijete. Poslije bezbroj veza i niza problema, Čaplin je sreću našao s Unom O’Nil, ćerkom pisca Judžina O’Nila. Una je bila prva velika Selindžerova ljubav, sa kojom se redovno dopisivao i nadao braku, te je pisac bio veoma iznenađen njenom udajom za Čaplina. Kada su se 1946. vjenčali, Čarls je imao 54, Una 18, a u dugom i sretnom braku dobili su osmoro djece, tri sina i pet ćeri. Jedna od njih je poznata glumica Džeraldina Čaplin.
View this post on Instagram
SMRT U SNU Iako je Čaplin vodio zdrav život, plivao i igrao tenis, rijetko pio i pušio, bio veoma vitalan, zdravstveno stanje mu se 1967. počelo naglo pogoršavati, bivao je sve slabiji, te 25. decembra 1977. umro u snu, u 88. godini. Neizmjerno nesrećna, Una je poslije njegove smrti počela da pije, a zdravlje joj se dodatno pogoršalo kada su njegovo tijelo sa groblja u Corsier-Sur-Vevey ukrali bugarski i poljski mehaničari, želeći da traže novac od porodice. Bolesni plan im nije uspio, a kako bi se spriječili eventualni slični pokušaji, Čaplin je ponovo sahranjen, i to pod debelim slojem betona u blizini Ženevskog jezera. Una je umrla od karcinoma gušterače 1991, četrnaest godina poslije slavnog supruga.
Uprkos milionima koje je zaradio, Čaplin je bio veoma trezven čovjek i živio je pretjerano skromno. “Najgora stvar koju mogu da zamislim je navikavanje na luksuz.” Njegovu kuću u Holivudu zvali su “Raspadnuta kuća”, a sklepali su je radnici iz studija po njegovom nacrtu. U njoj su glavni predmet bile orgulje na kojima je svirao kada je htio da zabavi goste, a enterijer je koristio i za snimanje filmova. Jedna od redovnih posjetiteljki bila je čuvena Greta Garbo.
GRACIJA 22/2014.
Priredila Snežana Crkvenjaš
