Jedini je kultni fotograf, slavan kao filmska zvijezda, koji nije pripadao svijetu mode. Lik i djelo kontroverznog američkog umjetnika fotografije postali su sinonimi za homoseksualnost i cenzuru, a njegova bogata karijera bazirala se uglavnom na tri teme: mrtva priroda, portreti i homoseksualnost. Svakoj od ovih tema prilazio je posebnim stilom, naglašavajući formalnu simetriju, suprotstavljajući bijelo i crno uz pomoć zamršene gradacije. Uživao je u tome da oku posmatrača ponudi potpuno različite subjekte, jednako stilizovanih i senzualnih umjetničkih formi. Jednako su sugestivne i Mejpltorpove fotografije cvijeća i muškaraca odjevenih u kožu.
RANI RADOVI Robert Mejpltorp rođen je 4. novembra 1946. u Njujorku, na Long Ajlendu, kao treće od šestoro djece u katoličkoj porodici. Sa 16 se upisao na bruklinski Prat Institut, gdje je studirao slikanje, crtanje i vajanje od 1963. do 1969. godine. Dok je studirao, najviše je volio crteže bazirane na francuskom nadrealizmu i psihodelične slike. Njegovi prvi radovi su montažne figure nastale od različitih, slučajno pronađenih stvari. Interes za fotografiju, proizašao iz obožavanja Endija Vorhola, manifestuje se korištenjem fotografskog materijala te iz knjiga i časopisa poderanih slika. Pod uticajem prijatelja Džona Mekendrjua, kustosa odjela grafičke štampe i fotografije njujorškog muzeja Metropoliten, Mejpltorp se počinje interesovati za umjetnost i skupljati stare fotografije.
View this post on Instagram
SEM Godine 1972. upoznaje bogatog kolekcionara umjetnina i kustosa Sema Vagstafa, koji kasnije postaje njegov mentor i ljubavnik. Pomagao ga je finansijski, podržavao njegov interes za fotografiju i uveo u svijet ljudi, značajnih kada su u pitanju muzeji i umjetnost. Počinje da pravi prve fotografije polaroidom, aparatom koji mu je omogućio da uspostavi direktan i veoma intiman odnos s objektima i predstavljenim scenama. Naredne godine uslijedila je Mejpltorpova premijerna izložba u njujorškoj galeriji Light, gdje je uglavnom predstavio fotografije napravljene polaroidom.
SEKS ILI NIŠTA Jedino što ga je u pubertetu zanimalo bila je pornografija. Kada je kao 16-godišnjak otkrio 42. ulicu u Njujorku, nije imao dovoljno godina da posjećuje pornošopove, te mu je jedina zabava bila zavirivanje na zabranjena mjesta. Bilo je to klasično zanimanje tinejdžera za zabranjene stvari: “Radilo se o posebnom interesu koji mi je probijao stomak. Toliku sam energiju osjećao da sam počeo razmišljati kako bi bilo da takav osjećaj mogu da pretvorim u umjetničko djelo i shvatio koliko bi to bilo važno. Seks je uvijek bio najvažniji u mom životu. Kada bih imao još samo jednu noć pred sobom i trebao izabrati između novca, umjetnosti i seksa, ne bih razmišljao. Izabrao bih seks. Što više imate iskustva u seksu, manje ga poznajete. Učestvovao sam u mnogim i veoma ozbiljnim sado-mazo situacijama, te se i moje slike iz tog perioda bitno razlikuju od ostalih. Autobiografski elementi su odlika mojih djela: nekad sam fotografisao i vodio ljubav istovremeno, mada seks ništa time nije dobio. Vorhol posmatra ljude kroz objektiv kao voajer, a ja to nisam. Voajer je onaj koji neke stvari nikad nije radio i nastoji ih izraziti koristeći druge. Kada sam pravio sadomazohističke fotografije, ljudi nisu samo pozirali, sve je bilo stvarno. Ne osjećam se fotografom, jer ne pravim samo fotografije, ja sam i dio dešavanja.”
Pogledajte ovu objavu na Instagramu.
OBLIK KAO SMISAO ŽIVOTA Mejpltorp je uspio, naročito tokom zadnjih 15 godina života, da stvori poseban svijet osoba i predmeta koji izražavaju njegovu konstantnu potragu za ljepotom. Mejpltorpovo strogo bijelo i crno identifikuje oblike koji su savršeno prirodno smješteni u prostoru. Golo muško tijelo je izgovor za iskušavanje oblika, za bezbroj mogućnosti. Izuzetno meka fotografija kao da miluje kožu modela, stvarajući primjere savršenosti. Kontrast između bijelog i crnog obogaćen je sivim nijansama koje površinu objekata čine skoro opipljivim. Kakav je svijet Roberta Mejpltorpa? Njegovo istraživanje muškog tijela uz pomoć fotoaparata predstavlja jedan od najboljih primjera svjetske fotografije, ali tu su, u isto vrijeme, i njegovi cvjetovi. Uspio je prenijeti njihovu senzualnost, što je za fotografa isto što i ljepota. Mejpltorp je svojim konceptom pokazao da posjeduje klasičnost koja ga približava renesansnoj umjetnosti, plastičnosti Mikelanđelovih slika. I laičkom oku je potpuno jasno da iza crnobijelih fotografija stoji apsolutno poštovanje prema životu, prema jednoj skoro religioznoj ideji: smisao života je oblik.
Pogledajte ovu objavu na Instagramu.
PATI Godine 1967. Mejpltorp upoznaje pjesnikinju i pjevačicu Pati Smit. Počeli su da žive zajedno u iznajmljenom stanu pored Prata. Pati je vrlo rado pozirala Robertu i postala njegov omiljeni model, ljubavnica i prijateljica. Ubrzo su preselili u hotel Čelsi na Menhetnu. U to vrijeme je radio kolaže, većina slika je bila gej-pornografija, s nazivima kao što su Cowboy, Ah Men, Blow Job… Galerije nisu prihvatale njegove rane radove, smatrajući ih nepodobnim. Najvjerovatnije je zbog toga sve manje radio kolaže, a više se okrenuo fotografiji. Kada je Pati Smit 1975. snimila prvi album Horses, omot je uradio Mejpltorp: portret pjevačice u muškoj košulji pred bijelim zidom smatra se jednim od estetskih vrhunaca njegove rane karijere.
POTRFOLIO X Y Z Krajem sedamdesetih nastale su Mejpltorpove impresivne fotografije sado-mazohista i njihovog pribora, dok je uporedo radio portrete slavnih i cvijeće. U tom periodu je stekao međunarodnu reputaciju: nakon izložbe u Galeriji Robert Miler u Njuorku, uslijedili su pozivi iz Čikaga, Los Anđelesa, San Franciska, Amsterdama, Pariza… Godine 1978. objavio je knjige X Portfolio i Y Portfolio u ograničenom tiražu. Prva je posvećena sado-mazo ponašanju, a druga cvijeću i mrtvoj prirodi. Tri godine kasnije pojavio se i Z Portfolio, posvećen crnim muškarcima, koje je počeo fotografisati 1980. godine. Uglavnom ih je sretao u gej barovima, svi su bili mladi, zgodni, mišićavi i veoma obdareni, a iz njihovih golih tijela kao da je izbijala autorova žudnja za modelima. Mejpltorpovo prikazivanje crnih muških tijela izazvalo je ogromnu pažnju pojavom njegove Crne knjige (The Black Book) 1986. godine, s mnoštvom kontroverznih fotografija: Muškarac u odijelu od poliestera, Philip Prioleau i Jim i Tom, Sausalito 1977 samo su neke od njih.
Pogledajte ovu objavu na Instagramu.
ZABRANE Mejpltorp je 1986. saznao da je HIV pozitivan, a već naredne godine Sem Vagstaf umire od komplikacija izazvanih sidom. Godine 1988. osnovao je Fondaciju Robert Mejpltorp, dobrotvornu organizaciju za finansiranje istraživanja side i projekata vezanih za fotografiju. Iste godine je u njujorškom Muzeju američke umjetnosti Whitney otvorena Mejpltorpova retrospektivna izložba Savršeni trenutak. Nekoliko mjeseci poslije njegove smrti 9. marta 1989, umjetnička galerija Korkoran u Vašingtonu otkazala je planiranu retrospektivnu izložbu zbog kritike članova američke Republikanske stranke upućenih Mejpltorpovom radu. Kako su kritike bile upućene i na račun National Endowment for the Arts, koja je dijelom finansirala izložbu, zabrana je izazvala polemiku o predstavljanju homoseksualnosti i umjetničkoj slobodi na nacionalnom nivou. U martu 1998, britanska policija je na Univerzitetu u Birmingemu zaplijenila kopiju knjige Mejpltorp, uz obrazloženje da su objavljene slike opscene, zaprijetivši prodekanu zatvorom. Mejpltorpove fotografije na aukcijama i danas postižu veoma visoke cijene, te i dalje izazivaju kontroverze širom svijeta.
GRACIJA 73/februar 2016.
Priredila Snežana Crkvenjaš
Cover IG
